रमेश पौडेल

चितवन । कक्षा १० को परीक्षा अर्थात माध्यमिक शिक्षा परीक्षा (एसईई) उत्तीर्ण गरेसँगै राम्रो नम्बर ल्याउनेले रोज्ने विषय भनेको विज्ञान हो । धेरै नै राम्रो नम्बर आएको छ भने त्यस्ता विद्यार्थी पढ्नलाई राजधानी जाने गर्छन् । तर, चितवनमा राम्रो नम्बर ल्याएर एसईई उत्तीर्ण गरेकाहरुले जिल्ला छाड्नुपर्ने अवस्था छैन । राम्रो नम्बर ल्याएर एसईई पास भएका कारण प्लस टुमा विज्ञान पढ्न चाहनेहरु पनि चितवनमै रोकिने गर्छन् । चितवनका उच्चमाविमा विज्ञानको पढाइ काठमाडौंकोझै उत्कृष्ट हुने गरेको छ ।

भरतपुरमा रहेको वाल्मिकी शिक्षा सदन विज्ञान अध्ययनका लागि धेरै विद्यार्थीको रोजाइमा पर्ने गरेको उच्चमावि हो । सो उच्चमाविमा पढ्ने हरि सेढाईले विस २०७१ सालमा विज्ञान विषयमा कक्षा ११ मा नेपाल टप गरेका थिए । त्यसैले चितवनमा हुने पढाइ राम्रो छ भन्ने सन्देश जाने गरेको छ । गुणस्तरीय शिक्षण हुने भएका कारण चितवनका विद्यार्थीलाई प्लस टु पढ्न काठमाडौं नै जानुपर्ने बाध्यता छैन । बरु अचेल चितवनमा पढ्नका लागि बाहिरका जिल्लाका विद्यार्थी पनि आउने गरेका छन् । चितवनका उच्चमाविमा प्रवेश परीक्षाका बेलामा विद्यार्थीको लाइन लाग्ने गर्छ ।

चितवनमा रहेका निजी तहका उच्चमाविको सञ्चालकको संस्था हिसानका जिल्ला अध्यक्ष भुपेन्द्र धिताल जिल्लामा निजी उच्चमाविमै विज्ञान पढ्ने विद्यार्थीको चाप रहेको बताउँछन् । हिसानमा आवद्ध आठवटा उच्चमाविमा २२ सयका हाराहारीमा विद्यार्थी पढ्न सक्छन् । तर प्रवेश परीक्षाका लागि पाँच छ हजारको आवेदन पर्ने गरेको छ । त्यसैले उच्चमाविले विज्ञानका सेक्सन थप्न थालेका छन् ।

शिक्षाका सवाल र स्थानीय तह

सरकारी, गैरसरकारी र प्राज्ञिक जमातले स्थानीय सरकारसँग सहकार्य गरी त्यहाँको सबल पक्ष उजागर गर्दै जिम्मेवार कसरी बनाउने भन्नेमा केन्द्रित हुनुपर्छ

चितवनमा विसं २०५२ सालमा चितवन साइन्स कलेज स्थापना भएको थियो । निजी तवरमा खुलेको सो कलेजका कारण विज्ञानका विषयमा विद्यार्थीमाझ राम्रो प्रभाव पार्न थालेको उच्चमाविका सञ्चालक बताउँछन् । सो स्कुलको नाम परिवर्तन भएर अहिले ‘गुरुकुल’ भएको छ । चितवन साइन्सले सुरु गरेको विज्ञान अध्ययनको क्रममा अहिले एकपछि अर्को संस्था थपिएका छन् ।

‘हाम्रो विद्यालयमा प्लस टूमा विज्ञान र म्यानेजमेन्ट पढाइ हुन्छ । म्यानेजमेन्ट पढ्नेभन्दा विज्ञान पढ्नेहरु धेरै हुन्छन्’ धेरै विद्यार्थीको रोजाइमा पर्ने गरेको भरतपुर वैदिकनगरको वाल्मिकी शिक्षा सदनका प्रिन्सिपल देशबन्धु अधिकारीले बताए । उनको विद्यालयमा विज्ञान पढ्ने २४० जना हुन्छन् । तर प्रवेश परीक्षामा हजारभन्दा धेरैले आवेदन दिने प्रिन्सिपल अधिकारीले बताए । विद्यार्थी धेरै आउने भएपछि यो वर्ष सेक्सन बढाउने उनले बताए ।

‘अहिलेसम्म साइन्सका लागि कक्षा ११ मा पाँचवटा सेक्सन थियो । अब सातवटा सेक्सन बनाउने भएका छौं,’ प्रिन्सिपल अधिकारीले भने । सेक्सन बढेसँगै विद्यार्थी संख्या पनि बढ्ने छ । चितवनमा विज्ञान विषय पढाइ हुने निजी तहका उच्चमाविमा वाल्मिकीसहित, क्यापिटल कलेज, अर्किड साइन्स कलेज, गुरुकुल, प्रेरण उच्चमावि, अरोमा, इडन गार्डेन र एपेक्स कलेज रहेको हिसान चितवन अध्यक्ष भुपेन्द्र धितालले जानकारी दिए ।

यी सवै उच्चमावि आफैमा एकसे एक रहेको सञ्चालक बताउँछन् । भरतपुर र रत्ननगर क्षेत्रका यी आठ उच्चमावि एसओएस स्कुलमा पनि कक्षा ११ र १२ मा विज्ञान विषय पढाइ हुन्छ । त्यहाँ पनि भर्ना हुन चाहनेहरु धेरै नै हुने गर्छन् । चितवनमा तराइदेखि पहाडसम्मका विद्यार्थी पढ्न आउने गरेको उच्चमावि सञ्चालकहरु बताउँछन् । ‘बारा, पर्सा, रौतहट र गोरखा, धादिङ लमजुङ जस्ता छिमेकी जिल्लाका विद्यार्थी धेरै आउँछन्’ हिसान अध्यक्ष धिताल भन्छन् ।

केन्द्र भाग भएको फाइदा

चितवन देशको लगभग केन्द्रमा पर्छ । त्यसैले देशभरका विद्यार्थी यहाँ पढ्न आउने गरेका छन् । वाल्मिकी शिक्षा सदनका प्रिन्सिपल देशबन्धु अधिकारीका अनुसार आफ्नो विद्यालयमा ४० जिल्लाका विद्यार्थी आउने गरेको बताउँछन् । ‘देशका धेरै ठाउँबाट बसाइँसराइ गरेर चितवनमा बस्न आउने क्रम बढ्दो छ । यहाँ बस्ने नातेदारका कारण पनि अन्य जिल्लाका विद्यार्थी यहाँसम्म आउँछन्’ अधिकारीले भने ।

रोजगारीका लागि चितवन आउएर बस्नेहरु पनि छन् । उनीहरुका सन्तानले पनि यही नै पढ्ने भए । यी सवै कारणले गर्दा बाहिरका विद्यार्थी यहाँ आउने क्रम बढेको उनले बताए । ‘पश्चिमको जुम्ला, हुम्ला, कालिकोटदेखि पुर्वको इलाम, ताप्लेजुङसम्मका विद्यार्थी चितवन पढ्न आउने गरेका छन्,’ देशबन्धु अधिकारीले भने ।

अन्य जिल्लाबाट पहिले काठमाडौं जानेहरु पनि अहिले चितवनमै रोकिने गरेका छन् । चितवन काठमाडौंभन्दा सवै कुरामा सस्तो भएका कारण बाहिरी जिल्लाका विद्यार्थीको रोजाइ चितवन हुने गरेको उच्चमावि सञ्चालक बताउँछन् । शिक्षण शुल्क मात्रै नभएर खाने बस्ने खर्च पनि चितवनमा कम लाग्ने गर्छ ।

हिसान अध्यक्ष धितालका अनुसार विज्ञान विषय लिएर पढ्दा शिक्षण शुल्कबापत कक्षा ११ र १२ मा एक लाख ४० हजारदेखि एक लाख ५० हजार रुपैयाँसम्म खर्च हुन्छ । देशको मध्य भागमा हुनुका साथै सुलभ खर्चमा गुणस्तरीय शिक्षा प्राप्त हुने भएका कारण विद्यार्थी चितवनमै बस्न थालेका छन् भन्छन् हिसान अध्यक्ष धिताल ।

अनुभवी सञ्चालक

शिक्षण पेशमा लामो समय बिताएकाहरुले नै निजी प्लस टु सञ्चालन गरेका कारण सुलभ दरमा गुणस्तरीय शिक्षा सम्भव भएको सञ्चालकहरु बताउँछन् । ‘जे जति निजी प्लस टुहरु छन त्यसका सञ्चालकहरु कुनै बेला शिक्षण पेसा अंँगालेका अनुभवी छन् । त्यसैले पढाइ पनि गुणस्तरीय हुन सम्भव भएको हो,’ प्रेरणा उच्चमाविका सञ्चालक रहेका देवराज पौडेलले भने ।

सञ्चालक पौडेल भौतिक संरचनामा चितवनका शिक्षण संस्थाहरु काठमाडौंका कलेजभन्दा केही कम भए पनि शिक्षणमा कमजोर नभएको बताउँछन् । ‘बिल्डिङ र कक्षा कोठाहरु काठमाडौंका जस्ता भब्य नहोलान तर कक्षा कोठामा उभिएर पढाउने शिक्षक अनुभवी छन् । उनीहरुको पढाउने कला राम्रो छ । जसका कारण गुणस्तरीय शिक्षण सम्भव भएको हो’ सञ्चालक पौडेलले भने ।

विज्ञान विषय लिएर प्लस टु उत्तीर्ण गरेको व्यक्तिले स्नातक तहमा चिकित्सा शास्त्र, इन्जिनियरिङ, कृषि र वन विज्ञान तथा पशु विज्ञान जस्ता विषय पढ्न पाउँछ । चितवनमा दुई दुईवटा मेडिकल कलेजहरु छन् । स्नातक तहको पढाइ हुने इन्जिनियरिङ क्याम्पस पनि छ । त्यस्तै कृषि तथा वन विश्व विद्यालय पनि चितवनमै छ । जहाँ कृषि र पशु विज्ञान विषय अध्ययन हुन्छ ।

स्नातक तहमा रोजेका विषय पढ्न पनि काठमाडौं तथा अन्यत्र जान नपर्ने अवस्था रहेका कारण विज्ञान पढ्ने धेरैले चितवनलाई रोज्न थालेको उच्चमावि सञ्चालक बताउँछन् । ‘चितवनमा नै पढे पनि नेपाल टप हुन सम्भव भएको छ । स्नातक पढ्ने बेलामा पनि चाहेको विषय पढ्न पाउने कलेज र विश्वविद्यालय यही छन् भनेपछि विद्यार्थी चितवनभन्दा बाहिर जान चाहँदैन’ प्रेरणाका सञ्चालक देवराज पौडेलले भने ।

चितवन बाहिर काठमाडौं र धरान जस्ता सहरमा चिकित्सा शास्त्र वा इन्जििनियरिङ विषय पढ्न खोजेका पनि त्यो तहमा भर्ना हुनका लागि लिइने प्रवेश परीक्षामा चितवनमा पढेका विद्यार्थीले राम्रो नतिजा ल्याउने गरेका छन् । त्यसैले चितवनमा प्लस टु पढे बेफाइदा हुँदैन भन्ने सन्देश गएको छ ।

‘अनुभवी शिक्षक छन् । प्रयोगशाला र सामग्रीको पर्याप्त प्रवन्ध छ । एउटा विद्यार्थीलाई आवश्यक पर्ने सवै सुविधा यही छन् । त्यसैले प्लस टु पढ्न चितवन मै बस्ने र चितवनबाट बाहिरका पनि यही आउने क्रम पछिल्लो दशकमा निकै बढेको छ’ हिसान अध्यक्ष भुपेन्द्र धितालले भने । न धेरै गर्मी नधेरै जाडो हुने ठाउँ, तराइ र पहाडको मिश्रण रहेको सामाजिक परिवेश र भुबनोटले पनि चितवन बाहिरका विद्यार्थीलाई चितवनले तान्ने गरेको अनुभव प्लस टु सञ्चालकको छ ।