विद्यालय तहमै ‘इन्जिनियरिङ’ अभ्यास

काठमाडौं । वृहस्पति विद्या सदनमा कक्षा ९  मा अध्ययरत भक्तपुरका उमेश थापा नमुना पानीको फोहरा बनाउन तल्लिन देखिन्थें । यस किसिमको अवसर विद्यालले अतिरिक्त कक्षा सञ्चालन गरेपश्चात् जुटेको हो । विद्यार्थी थापा भन्छन्, ‘आफूले चाहे जस्तो नमूना प्रोजेक्टमा काम गर्न पाउँदा खुशी लागेको छ । अझै धेरै गर्न मन छ तर विद्यालय अन्य विषय पढ्न पर्ने भएको त्यस्तो अवसर जुड्दैन ।’

कक्षा ९ मा अध्ययनरत अर्का विद्यार्थी कैलाश ढुंगाना ‘टेस्ला कोइल’ बनाउन व्यस्थ थिए । दुई घण्टामा आफ्नो प्रोजेक्ट सक्नु पर्ने भएको उनको टिमलाई बोल्ने फुर्सत थिएन ।

‘टेस्ला कोइल’ सन् १९८१ मा भौतिकशास्त्री निकोलस टेस्लाद्वारा प्रतिपादित सिद्धान्तमा आधारित छ । जसमार्फत् चुम्वकीय शक्तिको प्रयोगमार्फत् फ्रि इनर्जीको सदुपयोग गरि विद्युतिय शक्ति निकाल्न सकिने हुन्छ । उनीहरुले यस्ता कुरा पहिले इन्टरनेटमा खोजी गरेपछि थाहा पाएको रहेछन् । सम्पूर्ण ज्ञान र वनाउने विधि तथा आवश्यक सामग्री हासिल गरेपछि प्रोजेक्टको लागि तयार भएको विद्यार्थी कैलाश ढुंगानाले बताए ।

‘टेस्ला कोइल’ भनेको‘रेजोनन्ट ट्रान्सफरमर सक्रिट’ आधारित विद्युतीय परिपथ हो । अधिक भोल्टेज, कम विद्युत,  अधिक आवृति भएको अल्टरनेटिभ करेन्ट (प्रत्यावर्ती धारा) निकाल्न ‘टेस्ला कोइल’को प्रयोग गरिन्छ ।

यस्ताखाले सर्किट धाराको परिक्षण विद्युतीय शक्ति, एक्सरे उत्पादन,  अधिक आवृति भएको विद्युतीय करेन्ट निकाल्न, इलेक्ट्रो थेरापी, विद्युतीय तार विना करेन्ट (शक्ति) पठाउन प्रयोग गरिएको पाइन्छ । तर विद्यार्थीहरुले फ्रि इनर्जी निकाल्ने भन्दै लागि परिरहेका थिए ।

विद्यार्थीहरुले कलिलो उमेरमा यस्ता विषयमा जानकारीले उच्च शिक्षा अध्ययनमा निकै टेवा पुग्ने वृहस्पति विद्या सदनका निर्देशक प्रविणराज जोशीको भनाइ छ । जोशी चाहना भनेको विद्यार्थीहरुसँग भएको ‘इनोभेटिभ आइडियाज’ अर्थात् उनीहरुको दिमागमा भएको नयाँ कुरालाई यर्थाथमा परिणत गराउने खालका ज्ञान दिने हो । यसका लागि उनी विदेशी पाठ्यक्र ‍अध्ययन गर्ने र त्यस अनुसार पाठ्यक्रम निर्माण गर्नेतिर केन्द्रित रहेको जोशीले बताए । कतिपय नेपालमा गर्न कठिन कुराहरु पनि छन् । त्यस्ता कुरालाई सरलीकृत गरेर छुट्टै पाठ्यक्रमको प्याकेज पनि किनेर लागू गरिएको छ ।

जोशीका अनुसार, विद्यार्थीहरुको रुचि अनुसार काम सहजताको लागि विद्यालयले सायन्स, टेक्नोलजी, इन्जिनियरिङ, अर्टस् र म्याथम्याटिक्स (स्टिम) विभाग स्थापन गरेको छ । विभागमा अहिले तीन इन्जिनियर कार्यरत छन् । यसरी विद्यालय तहमा तीन इन्जिनियर राखेर स्कुले तहका विद्यार्थीलाई विज्ञानका प्रयोगात्मक कक्षा गराइएकै सम्भवत पहिलो ठान्छन् निर्देशक जोशी ।

स्टिम ह्याकाथुन भनेर वृहस्पति विद्या सदनले कक्षा ६ देखि १० कक्षाको विद्यार्थीहरुलाई नियमित पाठ्यक्रममा राखेर अध्ययन गराई राखेको छ । त्यसका अलवा विज्ञान अध्ययन गर्ने कक्षा ११ र १२ का विद्यार्थीहरुलाई सस्तो स्याट बनाउन सिकाएको छ ।

हिउँदे तथा वर्खे विदाको अवसरमा पनि विद्यार्थीहरुलाई इलेक्ट्रोनिक, रोवटिक,  माटोका सामग्री बनाउने खालका प्रशिक्षण दिने गरेको छ । त्यस बाहेक विद्यार्थीहरुलाई थ्रीडी प्रिन्टिङ प्रयोग गर्ने अवसर जुटाएको इलेक्ट्रिक इन्जिनियर राजेश श्रेष्ठले जानकारी दिए ।