–उपेन्द्र ढुंगाना
काठमाडौं । भारतीय अन्तरिक्ष अन्वेशन संस्था (इसरो) को ९ अर्व ७८ करोड रुपैयाको प्रोजेक्ट चन्द्रयानः २ मिसन अन्र्तगतको अवतरक चन्द्रमाको सतहमा अवतरण गर्ने क्रममा सम्र्पकविहिन भएर हराउँन पुगेको छ । भारतको गौरवको विषय रहेको ‘चन्द्रयान २’को विक्रम ल्याण्डर र प्रज्ञान रोभर अहिलेसम्म पनि सम्र्पकविहिन अवस्थामा चन्द्रमा सतहमा रहेको छ ।
चन्द्रयान १ लाई चन्द्रमाको कक्षमा पु¥याउँन सफल भएपछि भारत चन्द्रमाको सतहमा पुग्ने चौथो मुलुक बन्न गइरहेको थियो । सन २००७, नोभेम्बर १२ तारिखको दिन रसियन अन्तरिक्ष संस्थासङ्ग भारतीय अन्तरिक्ष अन्वेषन संस्था (इसरो)ले सम्झौता गरेपछि भारतको चन्द्रमा सतहमा पुग्ने मिसन ‘चन्द्रयान–२’ सुरु भएको थियो ।
भारतीय र रसियन वैज्ञानिक टोली मिलेर सुरु गरिएको यो मिसनले सन २०१३ जनवरीमा प्रक्षेपणको लक्ष्य लिएको थियो । तर, रसियन वैज्ञानिकहरुले उक्त समयसिमा भित्र चन्द्रमा सतहमा उतार्ने यान बनाउन असफल भएकोले यो मिसनलाई सन २०१६ मा सारियो । थपिएको समयभित्र पनि यान तयार नहुदा भारतीय वैज्ञानिकहरु आफै जुटेर यान बनाउन लागि परे । र, सन २०१९ भित्र प्रक्षेपण गर्ने लक्ष्य राखियो ।
यस प्रोजेक्टलाई पहिलो पटक दुई भारतीय महिला वैज्ञानिकले नेतृत्व गरिरहेका थिए । सुरुमा १४ जुलाइ २०१९ मा प्रक्षेपण गर्ने उद्देश्य लिएको यान अन्तिम समयमा प्राविधिक गड्बडीको कारण रोकिएको थियो । र, यसलाई २२ जुलाई २०१९ मा सफलतापुर्वक प्रक्षेपण गरियो ।
प्रक्षेपण गरिएको २९ दिनपछि अर्थात २० अगस्त २०१९ मा करिव ३८५० किलोको चन्द्रयान २ चन्द्रमाको कक्षमा पुग्न सफल भयो । यानलाई उचित स्थानमा विना त्रुटि उतार्न निकै असहज काम भएकोले चन्द्रमाको सतहमा उत्रिन यसलाई झण्डै १८ दिनसम्म कुर्नु पर्यो ।
सेप्टेम्बर ७, २०१९ मा यान चन्द्रमाको सतहमा उत्रिन तयार भयो । यो दिन भारतको लागि गौरवशाली दिन बन्न गैरहेको थियो । सतहमा उत्रिन केवल २१ सय मिटर जति बाँकी हुदा एक्कासी यानसङ्गको सम्पर्क टुट्न पुग्यो । जसको कारण यान सतहमा ठोक्किन पुग्यो । यो पलले भारतको १२ वर्षदेखिको मिहिनेत र आशामा तुषारापात गराइदियो ।
वर्षौको मिहिनेतले बनेको र पृथ्वीबाट लाखौ किलोमीटर दुरि पार गरेर चन्द्रमाको सतहमा उत्रिनै लागेको अवस्थामा यान खस्दा भारत असफल भएको देखिए पनि यसले भारतको मिहिनेत र कोशिशले सफल भएको देखिएको छ । अपोलो ११ मिसन चन्द्रमामा उत्रेको केही समयपछि स्थापना भएको इसरोले छोटो समयमै भारतलाई चन्द्रमा र मंगल ग्रहको कक्षमा पुर्याउन सफल भएको थियो ।
अन्तरिक्ष अन्वेषण क्षेत्रमा निकै कम बजेटमा अन्तरिक्ष मिसनहरु सफल बनाउन चिनिएको इसरोले आफ्नो देशमा मिहिनेत गरि रहेका वैज्ञानिक समुदायलाई एकजुट हुन प्रेरणा दिरहेको थियो । प्रविधि र विज्ञानमा भारतलाई अगाडि राख्न सफल इसरोले भारतीय जनतालाई चन्द्र सतहमा पुग्ने सपना बाँडिरहेको थियो । महिलाको नेतृत्वमा जारी भएको यो मिसनले लाखौं भारतीय किशोरीलाई पनि विज्ञान क्षेत्रमा आकर्षित गर्न सफल रह्यो ।
यो मिसनको असफलताले भारतीय नयाँ पुस्ताका वैज्ञानिकलाई मिहिनेत गरेर चन्द्रमा पुग्ने नयाँ हिम्मत भने दिएको छ । यसअघि इजरायली यान पनि चन्द्रमा सतहमा खसिसकेको अवस्था भए पनि भारतले गरेको यो प्रयास निकै तारिफ योग्य भने रहेको छ ।
