काठमाडौं–मुसामा पाइने किर्ना वा किराको टोकाइको संक्रमणबाट मानिसमा सर्ने एक प्रकारको रोग ‘स्क्रब टाइफस’ सामान्य रोग भएकाले आत्तिइहाल्नुपर्ने अवस्था नभएको इपिडिमियोलजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाले जनाएको छ । तर, संक्रमित किर्नाद्वारा टोक्दा सर्ने रोग लाग्न नदिन– झाडी‚ खेतबारी‚ वनजंगल तथा चौरमा जाँदा वा बस्दा सजग हुनुपर्ने चिकित्सकको सुझाव छ ।

माइट अर्थात् किर्नाको टोकाइबाट संक्रमित बिरामीको संख्या बढेपछि समयमै उपचार विधि अपनाउन इपिडिमियोलजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखा (इडीसीडी) लागि पर्दै आएको जनाएको छ ।

महाशाखाका अनुसार २४ वटा जिल्लाका ९२ मानिसमा ‘स्क्रब टाइफस’को संक्रमण भेटिएकाले थप सजकता अपनाइएको छ । ‘स्क्रब टाइफस’ रोगका कारण पोहोर साल ८ र वैशाखयता ३ जनाले ज्यान गुमाइसकेका छन् । त्यसरी अकालमा मानिसको ज्यान नदिन देशभरका स्वास्थ्यकर्मी तथा चिकित्सलाई अलर्ट गराइएको इपिडिमियोलजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखा प्रमुख डाक्टर गुणनिधि शर्मा बताउँछन् ।

शर्मा भन्छन्, ‘समयमै सामान्य उपचार विधिबाट रोक निको पार्न सकिन्छ । इपिडिमियोलजीले आफ्ना सबै स्वास्थ्य कार्यालय तथा स्वस्थ्यकर्मीलाई यस रोगबारे समयमै ध्यान पु¥याउनका लागि निर्देशन दिइसकेको छ ।’

चिकित्सकको ध्यान आकृष्ट गर्ने भनेर पनि यसको व्यापक प्रचारप्रसार भएको हुनसक्छ । तर, आफूहरूले जनतालाई त्रसित पार्ने गरेर प्रचार नगरेको शर्माको भनाइ छ । रोगका बारेमा जनतालाई सुसूचित गर्नसके मानिसलाई थप जोखिबाट बचाउन तथा रोगथाममा पनि मद्दत मिल्ने भएकाले अकालमा कसैको मृत्यु हुँदैन ।

नेपाल स्वास्थ्य अनुसन्धान परिषद्का कार्यकारी निर्देशक डाक्टर खेमबहादुर कार्कीले स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित विषय उठान गर्दा विषयगत दक्षताको अभाव खट्किएको बताए । स्वास्थ्यसँग संवेदनशील विषयमा विशेषज्ञसँग बसेर कसरी समस्यालाई सूसुचित गर्ने भन्नेबारे कम सावधानी अपनाइएको पाइन्छ ।

तर, पाटन स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानका ज्वरो सम्बन्धी अनुसन्धानकर्ता डा. अमित अज्र्याल संक्रमित बिरामीको सही उपाचार विधि अपनाइए ‘स्क्रब टाइफस’ रोगदेखि डराउनु नपर्ने बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘उपचार गर्न सकिने भएकाले त्यति खतरनाक होइन् । तर, सही उपचार भएन भने विभिन्न जटिलता आउन सक्छ ।’

त्यस्तै‚ टाइफाइड र टाइफसमा एकै किसिमका मिल्दाजुल्दा लक्षण देखिने भएकाले उपचारमा ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ । यदि ज्वरो मात्र आएमा स्वास्थ्यकर्मीको सल्लाहमा घरमै औषधि खान सकिन्छ भन्छन् डा. अज्र्याल ।

उनका अनुसार खाली ज्वरो मात्र आइरहने अवस्थामा सिटामोल खाँदा अलि निको भएजस्तो भैराखेको छ भने तीन–चार दिनसम्म पर्खेर हेर्न सकिन्छ । अधिकांश ज्वरो सुरुमा भाइरलको लक्षण बोकेर आउने भएर यस्तो भनिएको हो । यस्ता ज्वरो आफै निको हुने खालका हुन्छन् ।

अहिलेसम्म ‘स्क्रब टाइफस’ले ११ मानिसको ज्यान लिइसकेको इडीसीडीले जनाएको छ । उक्त रोगविरुद्ध थप सजगता अपनाउन नियमित कार्यक्रम बनाएर अघि बढ्न लागिएको छ । डा. गुणनिधि शर्माका अनुसार आगामी दिनमा नियमित रूपमा स्वास्थ्यकर्मी तथा चिकित्सकलाई अभिमुखीकरण तालिमको व्यवस्था गर्न लागिएको छ ।

इडिसिडीले संक्रमित बिरामीको जोखिम न्युनीकरणका लागि काम गरिरहेको जनाएको छ । थप सजकता अपनाउनका लागि सावधानी अपनाइने इडिसिडीको भनाइ छ ।

खेतबारी, चौर, झाडी तथा अस्थायी बासस्थानमा बस्दा रोग लागेका किर्नाले टोक्न नदिन पूर्वसर्तकता अपनाउनुपर्ने चिकित्सले सुझाएका छन् ।