विश्व अनुसन्धानमय भैसेकेका छन् । आज हरेक विश्वविद्यालय प्रविधिमय अनुसन्धानका कुरा गर्नमा तल्लिन छन् । विदेशका वैज्ञानिक संस्था कोभन्दा कोकम भन्नेमा केन्द्रित छन् । तसर्थ उनीहरु कसले पहिले नयाँ अनुसन्धानका कुरा बाहिर ल्याउने भन्नेमा गतिशिल छन् । तर नेपाल भने उही बामे सराइको अवस्थामै सीमित छ ।
यसले के देखाउँछ भने ‘हाम्रो विज्ञान प्रविधिमा तल्लिन संस्थाका पदाधिकारीहरु पनि सरकारी विद्यालयका शिक्षकहरु जस्तै ‘पाँस र फेल’को हिसाव गर्नमा व्यस्थ छन् । सरकारी शैक्षिक संस्थाका शिक्षक आफू मिहिनेत गरि पढाउन नसक्ने अनि दोष जति सरकार र विद्यार्थीलाई थुपारेको पाइन्छ । त्यस्तै हाम्रा वैज्ञानिक संंस्थाका हाकीमसावहरु पनि आफू दीर्घकालीन योजना ‘देशको हित’ केन्द्रमा राखी बनाउन नसक्दा विज्ञान प्रविधिको क्षेत्र गतिहिन छ । तर उनीहरु योजना आयोग र सरकारलाई रोष प्रक्रट गर्दै भन्छन्, पोहरकोभन्दा यसपाली बजेट कम पारे सरकारले ।
विश्वमा प्रविधिको विकास अव्वल दर्जामा हुनुलाई त्यहाँको सरकार विज्ञान प्रविधिको उच्चतम प्रयोग र प्रमुख प्राथमिकतामा राख्न सफल भएकै कारणले हो । ती देश समृद्धीतिर लम्किरहेको छ । तर हाम्रा नेता भने देशमा भएगरेका वैज्ञानिक संस्था र विश्वविद्यालयमा राजनीतिक नियुक्तिबाहेक प्रगतिका कुरामा बेखवर छन् । वैज्ञानिक भनेर देशमा स्वफूर्त रुपमा आफ्ना भिजिटिङ्ग कार्ड बाँढन् पछि नपर्ने वैज्ञानिक दर्जाले गरेका अनुसन्धान हेर्ने हो भने कुनै विकासे ‘एनजिओ’ले गर्ने खालका हुन्छन् । उनीहरु त्यहि विकासे योजनामा आफ्ना व्यस्तता वेथित गरेको पाइन्छ ।
तथ्याङ्क नै हेर्ने हो भने हाम्रो विज्ञान प्रविधिको विकास शून्य केन्द्रित छ । तर लगानीको हिसावले राज्यद्वारा जनताको गाँस काटेर केहि प्रतिशत विज्ञान प्रविधिमा बजेट छुट्याएको देखिन्छ । जसले विज्ञान प्रविधिको क्षेत्रमा भविष्य रेखा कोर्न सजिलो होस् भन्ने हो । तर भविष्य बेता नेपाली वैज्ञानिकहरु उहि थाङ्ने गफ —भोको पेटले रिसर्च गर्न नसक्ने जिकिर गर्छन् । फलस्वरुप दश–पाँचको ‘घर–अफिस’ गर्नैमा सीमित हुन्छन् ।
यद्यपि नेपाली अनुसन्धानकर्ताहरु पनि पढेलेखेका भन्नेमा घमण्ड नभएको भने होइन् । अफूले नजानेका कुुरा अन्यबाट सिक्ने मान्यता समेत राखेको पाइदैन बरु वैज्ञानिहरु बीच आफू निकट पार्टीको समिप्यता रोज्दै हिडेको देखिन्छ । यदि कुनै प्रश्नकर्ता आएमा राजनीतिक दल वा नेतागणले विज्ञान प्रविधिलाई उपेक्षित गरेको बताउँछन् । यसरी राज्यले विज्ञान प्रविधिलाई उपेक्षित ग¥यो भन्न नछुटाउनहरु एककठा भई ‘विज्ञान प्रविधिको सामुहिक एजेन्डा’ सरकार समक्ष राख्न भने सक्तैनन् ।
राज्यले कृषि प्रविधिलाई प्राथमिक्ता राख्यो भने पनि देशमा कृषिमा उच्चतम विकास भइ नसकेको अवस्था छ । उर्जा, व्यापार, शिक्षा, स्वास्थ, प्राय सवै लथालिङ्ग अवस्था देखिन्छ । यसरी देशलाई बामे सार्नुु भनेको विज्ञान प्रविधिमा राज्यका नायकहरुले गरेको खेलवाड हो । यसले आगामि पिढीको भविष्य अन्धकारतिर उन्मुख देखिन्छ । यसर्थ नेपालका वैज्ञानिक जगत सचेत हुन जरुरी छ ।
In this country where the scientist is declared by a member of a political party, University professor is selected by a party whole-timer and University Executive body is nominated by a student politician . Enjoy with a burning tires and throwing stone over the academic institutions, employ party cadet, take commission of purchasing marker and duster, give thumb stamp for attendance send students to the leaders procession. Why do you need Research and Budget?